SỰ KHÁC BIỆT GIỮA “THỰC TẾ” VÀ “THỰC DỤNG”

Ngoài lối sống thực dụng và thực tế, còn có một lối sống mơ mộng, sống mà y như đi trên mây. Xuân Diệu: Là thi sỹ nghĩa là ru với gió, mơ theo trăng và vơ vẫn cùng mây. FB có khi là ảo, nhưng cũng có khi mang nội dung thực như bài viết lan truyền trên FB này. Goethe: Mọi lý thuyết đều là màu xám còn cây đời vẫn cứ mãi xanh tươi.

“Thực tế” ở Mỹ khác với “thực dụng” ở Việt Nam như thế nào ?

Có một lần, một người bạn Mỹ dạy học chung với tôi (Nguyễn Đắc Phúc) nói: “Người Việt Nam các anh lúc nào cũng bảo người Mỹ chúng tôi sống thực dụng (vị kỷ, chỉ biết lợi cho bản thân). Chúng tôi không sống thực dụng mà sống thực tế (vị tha, sống thực với thực tại trước mắt và quan tâm đến người khác). Bản thân tôi ở Việt Nam hơn chục năm nay thấy người Việt Nam mới sống thực dụng”.

Hơi nóng mặt, tôi hỏi lại: “Thế anh định nghĩa thế nào là thực tế, thế nào là thực dụng?” Bạn tôi bảo: “Sống thực tế là hiểu rõ thực trạng cuộc sống, không mơ mộng hão huyền hay tìm cách trốn tránh thực tại… Sống thực tế là hiểu rõ năng lực và giá trị thực của bản thân để có thể phát huy tốt nhất khả năng của mình. Còn sống thực dụng là bất chấp thực tế, bất chấp năng lực thực sự của mình ra sao mà chỉ chăm chăm giành được cái lợi nhỏ trước mắt, ngoài ra mặc kệ hậu quả sau này nghiêm trọng thế nào.”

Đã từng sống ở Mỹ một thời gian dài, tôi biết bạn tôi nói đúng.

Ở Mỹ, học sinh học vừa sức, không nhồi nhét, không quan tâm đến thành tích và cũng không có khái niệm trường chuyên lớp chọn. Bằng cấp đối với họ chỉ là một tờ giấy chứng nhận rằng họ đã đạt yêu cầu về mặt kiến thức lẫn chuyên môn ở một trình độ nhất định, không có gì ghê gớm cả.

Trong các buổi lễ tốt nghiệp mà họ lại gọi là “Khởi Nghiệp Vào Đời – Commencement” nhiều khi sinh viên ra trường chỉ lên nhận một cái bìa trống nhưng trong đó không có gì cả, tha hồ chụp hình quay phim hò hét. Nhà trường chưa in bằng kịp nên có khi cả mấy tháng sau mới gởi đến, mà cũng chẳng mấy ai quan tâm tới một tờ giấy chứng nhận. Không ai dại dột gì mà không có bằng thật mà dám cả gan viết vào resumé xin việc. Một cái click vào website nhà trường là xác minh (verify) được ngay. Đơn xin việc chẳng cần photocopy bằng cấp. Tên tuổi nhà trường có khi cũng không quan trọng. Tốt nghiệp bác sỹ ở Harvard hay một trường “tỉnh lẻ” cũng giống nhau vì kỳ thi lấy bằng hành nghề (Medical Board Exam) được tổ chức ở cấp quốc gia. Sinh viên các trường khác nhau trên toàn quốc được tập trung lại tại nhiều trung tâm để thi thực hành trên bệnh nhân trước một ban giám khảo không quen biết (nghiêm túc giống như cách thi Tú Tài ở Miền Nam trước 1975), nên giá trị của bằng MD đều như nhau. Cái họ quan tâm là trong thực tế, năng lực và kiến thức của anh có tương xứng với bằng cấp và vị trí của anh trong xã hội hay không.

Ở Việt Nam thì bằng cấp và thành tích là thước đo và quyết định địa vị cũng như thu nhập. Cha mẹ ép con cái học cố sống cố chết để vào trường chuyên lớp chọn rồi vào đại học… Học xong đại học thì phải cố bơi cho được cái thạc sĩ. Tất cả không phải vì kiến thức mà chỉ vì chỗ đứng trong xã hội. Kết quả là học được gì không quan trọng, có sử dụng được không cũng không quan trọng, thậm chí bằng giả cũng chả sao… Cái quan trọng nhất là kiếm sao cho được nhiều tiền.

Ở Mỹ, mỗi lần một công trình được thi công, người ta phải tính toán sao cho thiên nhiên ở đó bị ảnh hưởng ở mức thấp nhất, hệ cân bằng sinh thái ít bị tổn hại nhất, môi trường sống của người và động thực vật không bị phá hoại vì họ hiểu được một vấn đề thực tế rằng tài nguyên thiên nhiên là những di sản vô giá bắt buộc phải bảo tồn cho thế hệ sau.

Đi du lịch Mỹ nhiều người Việt kinh ngạc nhận ra các căn nhà xây dựng từ cả 100 năm trước vẫn bán có giá không kém gì mới xây từ vài năm nay. Khi đi bộ trên lòng lề đường ở một số khu phố ngay cả tại những nơi hẻo lánh có khi đọc thấy những hàng chữ khắc lõm vào mặt bê tông dưới đất: Robert Walter Inc. 1901. Tức là công ty Robert Walter vào năm 1901 đã thi công lòng lề đường ở tại chỗ này. Thời đó vật liệu chưa tốt bằng bây giờ đâu mà những con người mỏng dòn như ta vẫn có thể làm nên:

Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt. (Bà Huyện Thanh Quan).

Người cũ đã qua đi, tiếng thơm vẫn còn lại cho đời. Giáo sư Phạm Biểu Tâm, Viện trưởng trường Đại Học Y Khoa Sàigòn trước 1975 đã viết một bài thơ thiền:

Một trăm năm trước ta chưa có

Một trăm năm sau có như không

Cuộc đời sắc sắc không không

Trăm năm còn lại chút lòng từ bi.

Còn ở Việt Nam, miễn là kiếm được ít tiền bỏ túi, người ta sẵn sàng xả độc ra biển, hút cát dưới sông, phá rừng xây thuỷ điện, thậm chí san bằng cả một khu bảo tồn sinh thái độc đáo để xây resort, gắn cáp treo bất chấp hậu quả về sau.

Ở Mỹ, người dân quan tâm đến bầu cử, đến chính trị vì họ biết họ có quyền công dân cũng như mọi quyết định chính trị của họ đều ảnh hưởng trực tiếp đến phẩm chất cuộc sống của gia đình họ.

Ở Việt Nam, người dân chỉ lo kiếm tiền vun đắp cho bản thân được ngày nào hay ngày nấy. Họ thờ ơ dửng dưng với những bất công tiêu cực của xã hội miễn sao những điều đó không xảy ra với họ là được. Tham nhũng tràn lan, nợ công tăng vọt, doanh nghiệp quốc doanh thất thoát nghìn tỉ… đối với họ đều không phải là vấn đề đáng bận tâm nếu ngày mai vẫn còn bia để dô dô..

Ở Mỹ người dân thể hiện lòng yêu nước bằng cách gắn lợi ích cá nhân với lợi ích cộng đồng và sự cường thịnh của quốc gia. Họ không làm những điều có lợi cho bản thân nhưng đi ngược lợi ích cộng đồng.

Ở Việt Nam, người ta thể hiện lòng yêu nước bằng cách ngồi tự hào khoe khoang bề dày lịch sử dân tộc với những chiến công của tổ tiên, hoặc lên cơn mê sảng vì một giải bóng đá khu vực hoặc lên mạng không tiếc lời thoá mạ một thằng Tây nào đó dám cả gan nói xấu Việt Nam. Còn lại họ thản nhiên dùng đủ mánh khoé xấu xa để giết đồng bào mình và trục lợi từ việc đó từ việc rải đinh ra đường cho tới việc bơm hoá chất độc hại vào thực phẩm.

Ở Mỹ, người dân cân bằng cuộc sống bằng niềm tin tôn giáo. Họ đến Nhà Thờ để tìm sự yên bình trong tâm trí và sinh hoạt cộng đồng giúp đỡ nhau.

Ở Việt Nam, người ta đi lễ chùa, đền, miếu cầu tiền bạc, cầu trúng số, cầu thi đậu, cầu chức quyền… như thể thánh thần sẽ vì những thứ hương hoa xôi thịt rẻ tiền mà thoả mãn lòng tham không đáy của đám người trần mắt thịt.

Ở Mỹ, những dịp cưới hỏi hay ma chay, giỗ chạp là những sự kiện riêng tư. Họ tổ chức đơn giản, trang trọng và chỉ mời những người thực sự có ý nghĩa với họ.

Ở Việt Nam, ma chay hiếu hỉ cưới xin là những dịp tốt để làm rùm beng tốn kém vừa để chứng tỏ với thiên hạ vừa để kiếm tiền mừng.

Ở Mỹ, người ta dạy trẻ con cách tự lập, cách ứng xử giao tiếp, cách bảo vệ bản thân không bị xâm phạm, cách thoát hiểm… những kỹ năng thực tế con người cằn để tồn tại và phát triển trong xã hội.

Ở Việt Nam, người ta nhồi vào đầu bọn trẻ một mớ kiến thức cao siêu nhưng vô dụng với đích đến là những bằng cấp.

Ở Mỹ, người ta đánh giá trí thông minh và năng lực của con người qua sự sáng tạo, phát minh và đóng góp cho xã hội. Anh là ai không quan trọng, lý lịch thân nhân ba bốn đời của anh không là gì cả, miễn sao anh có đóng góp cho xã hội thì anh sẽ được sự công nhận và tưởng thưởng xứng đáng.

Ở Việt Nam, năng lực của con người được đánh giá qua, gốc gác, sự khôn lỏi ma lanh và khả năng dùng thủ đoạn để thăng tiến. Đóng góp cống hiến là chuyện hết sức xa vời.

Lối sống thực tế và lối sống thực dụng không hề giống nhau mặc dù chúng dễ gây ra nhầm lẫn. Lối sống thực tế mang đến những sự phồn vinh vững mạnh và lâu dài vì nó được xây dựng trên nền tảng vững chắc của những giá trị thực.

Ngược lại, lối sống thực dụng triệt tiêu và đảo lộn những giá trị thực tiễn để tạo ra cái lợi nhỏ trước mắt để lại những tác hại khôn lường. Chọn lối sống thực dụng, chúng ta sẽ phải trả một cái giá rất đắt cho lựa chọn thiếu sáng suốt này.

NGUYỄN ĐẮC PHÚC

(Nguồn: Ephata 770)